Dziecko z mutyzmem wybiórczym a szkoła online

Pierwsza fala pandemii i przejście na nauczanie zdalne w szkołach zaskoczyło wszystkich i sprawiło nie lada trudności zarówno nauczycielom, jak i dzieciom i ich rodzicom. Druga fala była już jednak spodziewana, a ponowne wprowadzenie nauki zdalnej było decyzją w zasadzie oczekiwaną przez wszystkich. W trakcie obu lockdownów prowadziłyśmy zajęcia terapeutyczne z dziećmi dotkniętymi mutyzmem wybiórczym zarówno w trybie online, jak i stacjonarnym. Dało, i nadal daje, nam to możliwość obserwowania tego, w jaki sposób radzą sobie one z tym nowym wyzwaniem. Na podstawie zdobytych informacji chciałybyśmy podpowiedzieć rodzicom i nauczycielom dzieci z mutyzmem wybiórczym, co mogą zrobić, aby udzielić im wsparcia w tej niełatwej dla nich sytuacji.

Nauka zdalna to prawdziwe wyzwanie

Nauka zdalna nastręcza szeregu wyzwań, z którymi muszą mierzyć się wszyscy. Ale czym jest ona dla dzieci mutystycznych , jakich kompetencji od nich wymaga, i co najważniejsze, z jakimi emocjami się wiąże?

Przede wszystkim nauka zdalna wystawia dzieci z mutyzmem wybiórczym na wyzwania zupełnie inne niż te, z którymi spotykają się w szkole stacjonarnej:

• konieczność komunikacji za pomocą komunikatora internetowego, niejednokrotnie z obowiązkiem włączenia kamerki i mikrofonu,
• lekcje odbywają się w środowisku domowym, które dotąd kojarzyło się z miejscem odreagowywania emocji, relaksem i bezpieczeństwem, zacierają się więc granice między obszarem „niebezpieczeństwo – szkoła” i „bezpieczny azyl – dom”
• ciągła obecność rodziców, którzy często chcą pomóc dziecku, ale przeżywając własny lęk o nie i związane z nim napięcie, wywierają na nim presję związaną z mówieniem podczas lekcji

Lekcje online to trudne emocje

Prowadząc terapię dzieci z mutyzmem wybiórczym podczas ich nauki zdalnej, miałyśmy szansę poznać, jak różnie funkcjonują one w tej sytuacji. Duża część z nich mówi, że nauka online jest dla nich bardzo trudnym przeżyciem. Sama świadomość, że inni uczniowie i nauczyciele mieliby usłyszeć ich głos przez komunikator, jest paraliżująca.

Słysząc swoich kolegów i koleżanki, zdają sobie sprawę, że głos który słychać w głośnikach, brzmi nieco obco i inaczej niż na żywo. Uświadamiają sobie więc, że w taki sam sposób pewnie będzie odbierany ich głos przez innych. Jest to dla nich bardzo trudne, gdyż już i bez tej sytuacji niejednokrotnie uważają, swój głos za brzydki. Odczuwają więc wzmożony wstyd, co z kolei wzmaga lęk i wywołuje efekt kuli śnieżnej – mają uczucie pustki w głowie, zaciśnięcia w gardle, przyspieszenia oddechu i często atak paniki.

Jeśli do tego wszystkiego dochodzi obowiązek włączenia kamerki, lęk wychodzi już „poza skalę”. Pytałyśmy dzieci podczas terapii, co je najbardziej stresuje i blokuje przed włączeniem kamerki? Odpowiadały, że: „to, że wszyscy je widzą”. Mają wrażenie bycia nieustannie obserwowanymi i ocenianymi przez innych. Niektóre mówią wręcz o poczuciu, że wszyscy się na nie „gapią”. Sytuacja taka wytwarza ogromną presję, w efekcie czują się gorsze, nic nie warte. Mają poczucie porażki i odrzucenia przez rówieśników, a emocje te bardzo często generalizują i przenoszą na inne sfery swojego życia.

Jak więc funkcjonują podczas lekcji online? Z relacji samych dzieci, jak i ich rodziców wynika, że najczęściej jest im niezwykle trudno udzielić werbalnej odpowiedzi, bądź tak się blokują, że nie są w stanie tego w ogóle zrobić, nawet jeśli ma być to tylko odpowiedzenie „jestem” podczas sprawdzania listy obecności. A co z kamerką? Z relacji dzieci wiemy, że część z nich włącza ją bo „tak trzeba”, ale starają się wtedy nie nawiązywać kontaktu wzrokowego z innymi uczestnikami lekcji lub „uciekają” z pola widzenia kamery, siadając obok. Tak więc każdy dzień nauki online jest dla nich ogromnym stresem obarczonym głębokim cierpieniem.

Nauka zdalna potrafi być… łatwiejsza od zwykłej

Nie wszystkie dzieci cierpiące na mutyzm wybiórczy doświadczają tak silnego lęku nauki zdalnej. Niektóre opowiadają, że gdy mogą być w domu podczas lekcji i siedzieć bezpiecznie w swoim pokoju, to czują się dużo swobodniej i pewniej niż w szkole. Jest im łatwiej się odezwać, zarówno wtedy, gdy zadaje im się bezpośrednio pytanie, jak również wtedy, gdy mogą się samodzielnie zgłosić do odpowiedzi. Niektóre deklarują też, że włączenie kamerki im nie przeszkadza. Dystans, który wprowadza kontakt przez ekran komputera, daje im bowiem poczucie pewnego bezpieczeństwa.

Dla części naszych dzieci nauka zdalna ma też pewną przewagę nad stacjonarną – gdy jest im trudno się odezwać werbalnie mogą po prostu wysłać do nauczyciela wiadomość tekstową, co w szkole jest niewykonalne.

Jak pomóc dziecku z mutyzmem podczas zajęć online?

Jak widać jedno zaburzenie, jakim jest mutyzm wybiórczy, w sytuacji nauki zdalnej może objawiać się różnymi i mocno odmiennymi sposobami przeżywania tej sytuacji. Co więc może zrobić rodzic, a co nauczyciel, by pomóc dzieciom z mutyzmem wybiórczym dla których lekcje online stają się pasmem nieustającego i narastającego napięcia?

Jak rodzic może pomóc dziecku:

• zapewnić spokój i nie wywierać presji na mówienie podczas lekcji online,
• zaoferować mu pomoc gdy potrzebna jest komunikacja, ale w miarę możliwości go nie wyręczać,
• stale zapewniać dziecko, że jest ważne i wartościowe niezależnie od tego czy odezwie się czy nie podczas lekcji,
• dużo rozmawiać z nim o emocjach jakie przeżywa, zapewniać, że przeżywanie przez niego lęku nie czyni go gorszym od innych,
• zadbać o spokojną atmosferę w domu, szczególnie podczas zajęć.

Jak nauczyciel może wesprzeć dziecko:

• jeśli to możliwe odpytać je w trybie połączenia indywidualnego, gdy to konieczne umożliwić dziecku pisemny sposób odpowiadania,
• okazać dziecku zrozumienie i cierpliwość,
• spokojnie zachęcać do podjęcia wyzwania, ale bez wywierania presji,
• nie wymagać wypowiedzi na forum grupy, gdy sprawia to dla dziecku ogromna trudność,
• i przede wszystkim nie zwracać uwagi na niemówienie dziecka na forum grupy, gdyż wtedy nie ono jest na pierwszym planie tylko problem, z jakim się zmaga (niemówienie), – doceniać sam udział w lekcji i każdą przejawioną aktywność.